Dimmer

Wat is een dimmer?

Een dimmer is een draai- of schuifschakelaar, waarmee de lichtsterkte van een lamp gevarieerd kan worden. Zo kan je bijvoorbeeld ietsje minder licht voor een romantisch diner en iets meer licht voor de boekenworm instellen.

Hoe werkt een dimmer?

Ouderwetse dimmers functioneerden met een potentiometer, met het nadeel dat deze heel warm werden met alle risico’s van dien. Moderne dimmers onderbreken de spanning voor heel korte tijdsperiodes heel snel achter elkaar en worden niet warm.

TRIAC dimmer

De “gewone” dimmers, die je tegenwoordig kan kopen, maken gebruik van een TRIAC schakeling.

Het principe werkt als volgt:
Elke keer als de wisselspanning door nul gaat wordt de spanning voor een heel korte tijdsduur onderbroken. Door het draaien of schuiven aan de dimmerschakelaar wordt deze tijdsduur langer of korter en de lamp krijgt langer of korter spanning. Hierdoor begint de lamp heel snel te flikkeren. Dit gebeurt zo snel, dat het menselijke oog dit niet waar kan nemen, maar wel de indruk van minder of meer licht krijgt. De techniek waarmee deze dimmers werken heet faseaansnijding, dat wil zeggen, dat aan het begin en halverwege van een wisselspanningoscillatie, dus elke keer als de spanning door nul gaat, deze voor een tijdje onderbroken wordt. Dit is op de afbeelding hiernaast te zien.

Dit soort dimmers zijn geschikt voor alle ohmsche lasten (bijvoorbeeld gloeilampen en halogeenlampen zonder trafo) en ook voor inductieve lasten zoals halogeenlampen met een gewikkelde trafo. De dimmers worden niet warm maar goedkope modellen kunnen de gloeilamp laten zoemen, zie het hoofdstuk later op deze pagina.

Tronic dimmer

Als je halogeenlampen met een elektronische trafo hebt, dan werkt het dimmen van deze lampen alleen maar met een zogenaamde tronic dimmer (tronic van electronic). Tronic dimmers werken met het principe van faseafsnijding, wat betekent dat net zo als bij de dimmer met faseaansnijding bij elke oscillatie de spanning kort onderbroken wordt, maar met het verschil dat dit gebeurt net vóór dat de spanning door nul gaat. Dit maakt een verschil, omdat een elektronische trafo een capacitieve last is en andere elektrische eigenschappen heeft dan een inductieve last (zoals een gewikkelde trafo).

Tronic dimmers zijn geschikt voor 12 V halogeenlampen met electronische trafo, voor dimbare LEDs en voor alle 230 V lampen.

Pulsbreedtemodulatie (PWM) dimmer

De pulsbreedtemodulatie dimmer, of PWM dimmer is geschikt voor 12 V LED-lampen. De gelijkspanning wordt regelmatig voor korte tijdsperiodes onderbroken. Door het variëren van de duur van de onderbreking wordt de lichtsterkte door de mens als hoger of als lager ervaren. Hoe hoger de gemiddelde spanning, hoe helderder de lamp lijkt. De afbeelding hiernaast laat het principe zien.

Tegenwoordig liggen er meer en meer dimbare LEDs met een gloeilampfitting in de schappen, die met een TRIAC dimmer werken. Het is dus in de meeste gevallen niet meer nodig om een PWM dimmer te gebruiken.

Vroeger: Potentiometer

De eerste, intussen niet meer geproduceerde, dimmers werkten met een simpel potentiometer, wat niets anders is dan een variabele ohmsche weerstand.

Deze dimmers werkten als volgt:
De spanning, die naar de lamp gaat, wordt gevarieerd, waardoor ook de lichtsterkte variëert: hoe meer spanning, hoe meer licht. Omdat de totale spanning van 230 V van de elektrische installatie in je huis niet verandert, moet een deel van de spanning door de dimmer ‘verbruikt’ worden. Hierdoor wordt de dimmer warm. Dit betekent, dat energie in vorm van warmte verloren gaat en het dimmen niet efficiënt plaats vindt. Bovendien ontstaat er een brandrisico.

Het soort last waarvoor een dimmer geschikt is

Last is in de elektrotechniek een ander woord voor elektrische verbruiker. Er bestaan inductieve, capacitieve en ohmsche lasten. Op de verpakkingen van dimmers staat een symbool met letters, dat aangeeft voor welke soort last de dimmer geschikt is. Vaak staat ook op de verpakking van lampen, wat voor soort last ze zijn. Als dus zowel op de dimmer als ook op de lampenverpakking hetzelfde symbool staat, kunnen deze met elkaar gebruikt worden.

De volgende tabel laat zien, wat de letters betekenen:

LED dimmer, spaarlamp dimmer, halogeen dimmer

Welke dimmer is voor welke lamp geschikt? Hier volgt een kort overzicht: