B2

Een automatische ontluchter houdt in een  gesloten systeem zoals de centrale verwarming de leidingen luchtvrij. De meeste automatische ontluchters werken volgens een van de volgende principes.

De standaard automatische ontluchter werkt met een luchtkamer en een vlotter. Deze vorm van automatische ontluchten wordt altijd gebruikt op het hoogste punt van een installatie waar de lucht zich verzamelt. De lucht drukt de vlotter in de automatische ontluchter omlaag waardoor een ventiel opent en de lucht ontsnapt.

De tweede soort automatische ontluchter noemt men vaak ook luchtafscheider. Deze luchtafscheider heeft naast de vlotter ook een component welke heel kleine luchtblaasjes uit het cv-water haalt. Deze zogenoemde microbubbles kunnen via een standaard automatische ontluchter niet uit het water ontsnappen. De luchtafscheider hoeft niet per se op het hoogste punt van de installatie te zitten maar kan in het leidingwerk geplaatst worden.

Standaard automatische ontluchter

Werking automatische ontluchter

Onderhoud automatische ontluchter

Automatische ontluchter blijft lekken

Op Afb. 6 zie je dat de automatische ontluchter met een slang is aangesloten. Deze slang zit op de afvoer. Mocht de automatische ontluchter blijven druppelen dan komt het water niet in de cv ketel terecht wat een hoop schade in de ketel voorkomt.

Om het nadruppelen te voorkomen hebben de betere automatische ontluchters een speciale soort pakking, ook expander ring genoemd. Deze pakking neemt vocht op maar laat lucht door. Bij meer dan 50% vochtopname sluit de pakking het ventiel waardoor er geen vocht kan nadruppelen. Bij sommige merken zit deze pakking ingebouwd in de ontluchter, bij andere zit ze in het dopje wat er opgeschroefd zit. Deze vorm van beveiliging noemt men ook hygroscopische beveiliging.

Op plaatsen in de installatie ,die niet makkelijk bereikbaar zijn voor controle, is het aan te bevelen om automatische ontluchters met hygroscopische beveiliging te monteren. Dit maakt de kans op lekkage aanzienlijk lager.

Automatische ontluchter schoonmaken

Het drukloos maken kan je ontwijken door de automatische ontluchter met een ventielhuls of RIA-klep te monteren. De ventielhuls zit op de aansluiting in de installatie waar anders de ontluchter gemonteerd zit. Schroef je de ontluchter op de ventielhuls dan opent deze zoals op Afb. 7 te zien is. Op Afb. 8  is de automatische ontluchter gedemonteerd en de ventielhuls is gesloten waardoor geen water uit de installatie kan ontsnappen. In de ventielhuls zit een veer die bij het losschroeven van de ontluchter ervoor zorgt dan een O-ring de watertoevoer afsluit.

Bediening automatische ontluchter

Een standaard ontluchter zonder hygroscopische beveiliging (zoals op Afb. 1)  zet je dicht door het dopje vast te draaien en zet je in werking door het dopje een aantal slagen los te draaien, maar niet helemaal eraf.

Op Afb. 10 zie je een automatische ontluchter met twee dopjes of ventielen. Het ene dopje dient voor de automatische ontluchting, het andere voor handbediening. Met het handbedieningsdopje kan je lucht sneller laten ontsnappen tijdens het vullen van de ketel, maar je kan ermee ook de werking testen of een beetje water laten ontsnappen om vuil weg te spoelen.

Op Afb. 1 is het expansievat zonder expansievatkoppeling aan de expansievatbeugel aangesloten. Dit is de meest voorkomende manier van aansluiten. Nadeel hiervan is, dat men voor het afkoppelen van het expansievat de installatie drukloos moet maken en zelfs leeg moet laten lopen als de cv ketel en het expansievat niet op het hoogste punt van de installatie geplaatst zijn.

Het expansievat op Afb. 2 is met expansievatkoppeling aan de cv installatie aangesloten. Hierdoor kan men het expansievat makkelijk afkoppelen zonder verdere voorbereidingen. Bij het vervangen van het vat of het controleren van de voordruk bespaart men tijd en geld, omdat drukloos maken en leeg laten lopen van de installatie niet nodig zijn. Daarom is het zinvol om een expansievatkoppeling te monteren.

Werking expansievatkoppeling

Op Afb. 3 zie je de expansievatkoppeling in de gemonteerde toestand. Op iedere helft van de koppeling zit een kunststof kruisje met een O-ring erop. In de gemonteerde toestand worden de kunststof kruisjes uit de koppeling gedrukt en liggen de O-ringen niet tegen de opening aan. Het cv water kan door de uitsparingen in het grijze kunststof kruisje vrij in en uit het vat lopen.

Afb. 4 laat een gedemonteerde expansievatkoppeling zien. Aan de ene zijde drukt de waterdruk van de cv installatie het kunststof kruisje in het vernauwde deel van de koppeling en aan de andere de waterdruk in het expansievat. Als gevolg sluiten de O-ringen de opening waterdicht af. Het cv water kan noch uit de installatie noch uit het expansievat lopen.

Expansievatkoppelingen hebben een aansluitmaat van 3/4 duims schroefdraad. De meeste zijn te gebruiken tot een drukvatinhoud van 25 Liter. In expansievatkoppeligen voor grotere expansievaten zorgt vaak een kogelkraan voor de afdichting.

Expansievatkoppeling kopen

In de betere bouwmarkten en doe-het-zelf zaken koop je een expansievatkoppeling voor € 20,00 á € 30,00.

Op Afb. 1 zie je een standaard expansievatbeugel. Deze beugel is geschikt voor expansievaten met een inhoud tot 25 Liter. Expansievaten groter dan 25 Liter staan meestal op poten.

Een expansievatbeugel geleidt cv-water tussen de cv-installatie en het expansievat. Een standaard expansievatbeugel heeft drie aansluitingen:

• Aansluiting 1 is een 1/2 duims aansluiting voor het inschroeven van een puntstuk 1/2 duims x 15 mm knel. Deze aansluiting zit aan de cv installatie.
• Aansluiting 2 heeft een 1/2 duims schroefdraad voor het monteren van een ontluchter. Alternatief kan men hier een t-stuk aansluiten waarop een ontluchter en bijvoorbeeld een vul- en aftapkraan gemonteerd zitten.
• Aansluiting 3 heeft een 3/4 duims schroefdraad voor het inschroeven van het expansievat.

De beugel op de afbeelding hierboven wordt voorgemonteerd geleverd. Dat betekent dat het puntstuk in aansluiting 1 en de ontluchter in aansluiting 2 er van de fabriek uit al zijn ingezet. Een beugel zonder deze voorgemonteerde onderdelen is goedkoper. Let bij het kopen er dus op of het een voorgemonteerde expansievatbeugel betreft of niet.

Expansievatbeugels zijn te krijgen in de kleuren rood, grijs en wit. Verder zijn er nog beugels die gegalvaniseerd zijn.

Andere modellen expansievatbeugels

Deze luxe uitvoering is eigenlijk niet echt nodig. Over het algemeen hoort een overstortventiel in de aanvoer van een cv ketel te zitten en komt deze steeds vaker voor in de cv ketel zelf. De automatische ontluchter en de manometer zitten tegenwoordig ook vaak in de cv ketel. Toch kan het geen kwaad, en is het soms zelfs handig, om een extra ontluchter en manometer in de installatie te hebben.

Op Afb. 3 zie je een expansievatbeugel met aan de zijkant een extra aansluiting. Deze extra aansluiting is bedoeld om een vul-en aftapkraan in te draaien. Wanneer er van de extra aansluiting geen gebruik wordt gemaakt, kan deze met een blindstop afgedicht worden.

Hierboven zie je afbeeldingen van overstortventielen. Een overstortventiel is onderdeel van een cv systeem en treedt in werking wanneer de druk in het systeem hoger oploopt dan ongeveer drie bar. Andere benamingen voor dit ventiel zijn veiligheidsventiel of smoorventiel en soms Prescor (Prescor is een merknaam van Flamco, een fabrikant die veiligheidsventielen produceert).

Werking overstortventiel

Een overstortventiel is een veerbelaste klep.  Dit betekent dat een veer in het ventiel de klep dicht houdt. Wanneer de druk in de cv installatie hoog genoeg is om de veer sterk samen te drukken gaat de klep open. Op afb. 3 zie je het overstortventiel in ruststand, de klep is dicht. Op afb. 4 drukt het cv-water of zelfs stoom de veer samen en de klep staat open. In een cv installatie is het ventiel meestal zo ingesteld dat de klep bij 3 bar opent.

Waar zit het overstortventiel

Er zijn een aantal plaatsen waar een overstortventiel gemonteerd kan zijn. Bij steeds meer cv ketels zit dit ventiel in de cv ketel zelf. Wanneer dit niet zo is moet het het ventiel zo dicht mogelijk bij de cv ketel geplaatst worden, bij voorkeur in de aanvoerleiding van de ketel. Soms vindt men het overstortventiel aan een radiator in de badkamer. Dit werd vroeger zo gedaan omdat toen geen afvoer bij de cv ketel zat. Mocht het ventiel openen en water lossen dan liep het het doucheputje in.

Het overstortventiel testen

Het is volgens de meeste fabrikanten niet nodig om het overstortventiel jaarlijks te testen. Wel wordt aanbevolen om jaarlijks visueel op lekken te controleren. Sommige fabrikanten raden aan om elke paar jaar de klep te lichten. Hier zit wel het risico aan dat deze na het testen blijft druppelen waardoor het overstortventiel vervangen moet worden.  Het testen moet gebeuren bij een afgekoelde drukloze installatie. Gebeurt dit niet dan bestaat de kans dat er zeer heet water uit het ventiel stroomt. Pas hier mee op!

Zoals eerder aangegeven, mag je alleen testen bij een afgekoelde drukloze installatie anders bestaat er kans op verbranding. Door de knop van het overstortventiel langzaam met de aangegeven draairichting mee te draaien (meestal links) wordt de klep kortstondig van de zitting gelicht en de veer ingedrukt en gaat daarna met een harde tik weer dicht. Dat is een indicatie dat het veiligheidsventiel goed functioneert.

Dat het overstortventiel na het testen blijft druppelen kan twee oorzaken hebben. 1. Er komt vuil uit de cv installatie tussen de zitting en de klep waardoor de klep niet meer goed afsluit. Mocht dit gebeuren, dan kan je het overstortventiel nog een paar keer testen om te zorgen dat het vuil weg gaat. 2. Het rubber van de klep wat voor de afdichting zorgt is dusdanig verouderd dat dit na het testen niet meer goed op de zitting aansluit omdat het niet meer flexibel genoeg is of het rubber verteerd is.

Ook als het overstortventiel niet lekt is aan te bevelen het binnen 10 jaar te vervangen. Een standaard extern overstortventiel kost tussen de 5 en 10 euro. Een overstortventiel wat in een cv ketel is ingebouwd kan afhankelijk van het merk tussen de 10 en 40 euro kosten.

Overstortventiel lekt

Naast de hierboven genoemde oorzaken kunnen er verschillende andere redenen zijn voor het lekken of openen van het overstortventiel. Zoals gezegd, treedt het ventiel bij de meeste cv installaties in werking bij 3 bar. De meest voorkomende oorzaak voor het lekken is een kapot expansievat. Dan gebeurt het volgende: De cv ketel warmt het cv water op en het water zet uit. Normaal gesproken vangt het expansievat het uitgezette water op, maar wanneer het expansievat kapot is gebeurt dit niet en de druk in de installatie stijgt. Uiteindelijk bij een druk van rond de 3 bar gooit het overstortventiel het water uit de installatie. Wanneer dit proces een paar keer herhaald wordt, zakt de druk in de hele installatie en gaat de cv ketel in storing omdat er te weinig druk is. Mocht het dus zo zijn dat je van de één op de andere dag regelmatig de cv moet bijvullen, dan is de kans groot, dat je expansievat lek is en moet worden vervangen. In andere situaties kan het zo zijn dat het cv water tot boven het kookpunt verwarmt wordt. In dat geval wordt de druk in de installatie ook te hoog en komt er kokend heet water uit het overstortventiel. Om die reden is het beter om het ventiel op de afvoer aan te sluiten, het liefst door middel van een trechter, zodat je bij het testen het water kan zien weg lopen.

Overstortventiel vervangen

Voor het vervangen van een overstortventiel moet de cv installatie drukloos gemaakt worden en ter plaatse van het ventiel het water eruit. Voor ventielen in de cv ketel zelf moet vaak een ventiel gekocht worden wat exact bij die ketel past. Voor externe overstortventielen is meestal een standaard ventiel voldoende. Zorg er wel voor dat je het ventiel vervangt met een ventiel van exact dezelfde waarde. Vaak is dit 3 bar.

Fabrikanten en maten

• Pentec
• Duco, dit is een serienaam van Pentec
• Flamco
• Prescor, dit is een serienaam van Flamco
• VSH
• Watts

Verder hebben cv fabrikanten eigen overstortventielen ontwikkeld of laten ontwikkelen. Zo is op de foto waar een veiligheidsventiel in een cv ketel is afgebeeld, een Remeha cv ketel met een door Flamco ontwikkeld overstortventiel erin.

Afmetingen

Er zijn zeer veel soorten en maten overstortventielen te krijgen. De standaard ventielen in een gangbare woonhuis installatie zijn over het algemeen 3 bar. Deze hebben een half duims of drie kwart binnen of buiten draad. En hebben een rode of zwarte knop. Soms zit er ook een manometer op waarmee de druk kan worden afgelezen of wordt het ventiel gecombineerd met een vul-en aftapkraan.

In iedere cv-ketel pompt de circulatiepomp (ook wel ‘circulator’ genoemd) het opgewarmde cv-water door de cv-leidingen naar de radiatoren en voert het afgekoelde water terug naar de ketel om het opnieuw op te warmen.

Is er vraag naar warm tapwater pompt de circulatiepomp in de combiketel cv-water van de warmtewisselaar naar de platenwisselaar waar het cv-water zijn warmte aan het tapwater afgeeft. Dit geldt voor de meeste combi-ketels. Tegenwoordig zijn er een paar modellen op de markt waar dezelfde warmtewisselaar het cv-water en het tapwater verwarmt.

Modulerende circulatiepomp

In nieuwere cv-ketels zit bijna altijd een ‘modulerende’ pomp. Een modulerende cv-pomp past zich aan aan de warmtevraag door harder te pompen als er veel warmte nodig is en langzamer (en dus zuiniger en stiller) te pompen als er weinig warmte nodig is. De kamerthermostaat geeft de warmtebehoefte door aan de cv-ketel en de circulatiepomp past zijn pompsnelheid aan deze behoefte aan.

Pompen in oudere cv-ketels zijn niet modulerend. Dat betekent dat zij alleen maar volle toeren kunnen draaien of uit staan. Zij kennen geen variatie in pompsnelheid.

De circulatiepomp zit altijd in de retourleiding gemonteerd, dat is de leiding die het afgekoelde water van de radiatoren terug naar de cv-ketel brengt.

A-label circulatiepomp

Sinds 1 augustus 2015 mogen alleen nog maar cv-ketels met een A-label pomp verkocht worden. Vanaf 1 augustus 2020 mogen alleen nog maar A-label pompen gebruikt worden. Dit betekent een vervanging of opwaardering van oude installaties.

Je herkent een A-label pomp aan een Energie Efficientie Index (EEI) waarde onder de 0,27 welke op de pomp vermeld staat. Als er geen EEI waarde op een pomp staat, kan je ervan uitgaan dat het geen A-label pomp is.

Voordelen van A-label pompen

Als je een nieuwe cv-ketel wilt kopen is het zinvol om een ketel met een A-label pomp te kopen. Oude circulatiepompen kunnen echte energievreters zijn, omdat zij alleen maar twee standen kennen: Stilstaan en plankgas. Zij verbruiken dus bijna altijd teveel energie als zij draaien. Om deze reden vervangen sommige mensen de circulatiepomp in hun cv-ketel door een A-label pomp.

A-label pompen hebben een gelijkstroommotor waardoor zij heel zuinig kunnen zijn en het elektronisch regelen van de toerental, oftewel het moduleren van de pompsnelheid bespaart nog eens extra energie.

Nadelen van A-label pompen

De gelijkstroommotor in een A-label pomp werkt met een permanente magneet. Dit heeft het volgende nadeel: magnetische deeltjes die door oxidatie van ijzer in de cv installatie ontstaan hechten aan de magneet in de pomp wat het functioneren van de pomp belemmert. Als gevolg gaat het energieverbruik omhoog en slijt de pomp  sneller.

Dit is makkelijk te behelpen door het installeren van een vuilafscheider welke verontreinigingen en met name magnetische vuil uit het cv water filtert.

Opvoerhoogte of opvoerdruk

De opvoerhoogte is een vaak gebruikte term voor de opvoerdruk. De benoeming is ontstaan omdat men de druk in ‘meters waterkolom’ (m WK) uitdrukte in open systemen waar vloeistof over een hoogteverschil gepompt moest worden. Tegenwoordig spreekt men steeds vaker van de opvoerdruk welke men in kiloPascal (kPa) of milliBar (mBar) meet. De omrekeningsfactoren zijn bij benadering: 1 m WK = 10 kPa = 100 mBar.

De opvoerdruk is de druk die de circulatiepomp moet leveren om in de hele cv-installatie de wrijvingsverliezen in de leidingen en bochten te kunnen overwinnen. De berekeningen hiervan zijn vrij ingewikkeld. Er bestaat echter een vuistregel die voor de meeste gangbare huishoudelijke cv-installaties een goede benadering levert: De opvoerhoogte in meters waterkolom is gelijk aan 2 à 3% van de buisafstand tot de verst afgelegen radiator heen en terug. Hieruit kan men de opvoerdruk in kPa en mBar uitgerekenen.

Bijvoorbeeld, als de leidinglengte tot de verste radiator 50 meter bedraagt, dus 100 meter heen en terug, dan moet de opvoerhoogte van de cv-pomp 2 à 3 m WK zijn. Een meter waterkolom komt overeen met een druk van ongeveer 10 kPa of 100 mBar; de benodigde opvoerdruk is dus 20 à 30 kPa of 200 à 300 mBar.

Volumestroom of debiet

De volumestroom, ook wel debiet genoemd, geeft aan hoeveel water per uur de pomp door de cv-installatie pompt. Deze grootheid wordt uitgedrukt in liter per uur (l/h) of kubieke meter per uur (m³/h), waarbij 1 m³ gelijk aan 1000 l is.

De volumestroom en de opvoerdruk zijn van elkaar afhankelijk. Hoe hoger de opvoerdruk, dat wil zeggen de weerstand in de leidingen, hoe minder volume kan de cv-pomp door de leidingen pompen, oftewel hoe langzamer pompt de pomp.

Bij veel circulatiepompen kan de pompsnelheid op verschillende waardes gezet worden. Ook hier geldt: Hoe hoger de snelheid, hoe lager de maximale opvoerdruk. Als de pompsnelheid te hoog is voor de installatie zullen radiatoren die het verst van de cv-ketel gemonteerd zijn niet voldoende opwarmen.