Wij mensen nemen niet meer genoegen met de tijden dat de zon ons licht geeft. Wij willen ook als het buiten donker is lezen, breien en elkaar zien. Daarom hebben we lampen uitgevonden.
Op deze pagina vind je een overzicht van de kosten en een beschrijving van verschillende soorten van verlichting. Daarnaast is er onderaan de pagina een overzicht van de meest gebruikelijke lampfittingen.
Als je de links hierboven volgt, vind je een uitleg over kleurcodes, het verbod op gloeilampen en halogeenlampen en de regels voor de verlichting van vochtige ruimtes zoals de badkamer.
Energieverbruik en kosten
Voor dezelfde sterkte van verlichting verbruikt de gloeilamp de meeste energie, dicht gevolgd door de halogeenlamp. Spaarlamp, TL-buis en ledlampen verbruiken duidelijk minder energie. Het plaatje hiernaast laat een vergelijking zien van het benodigde aantal watt die de verschillende types lampen nodig hebben om dezelfde lichtsterkte te produceren. Je ziet bijvoorbeeld dat een gloeilamp van 60 W dezelfde lichtsterkte afgeeft als een halogeenlamp van 45 W, een spaarlamp van ca. 12 W en een ledlamp van ca. 10 W.
Als je een ledlamp in de winkel koopt is deze veel duurder dan een gloeilamp. Maar een ledlamp gaat ongeveer 25 keer langer mee. Een berekening van de daadwerkelijke kosten over een tijd van 25000 branduren (dit zijn circa 7 jaar bij 10 uur gebruik per dag) laat zien dat ledlamp, spaarlamp en TL-buis nauwelijks schelen in prijs, maar de gloeilamp ruim drie keer duurder uitpakt.
Soorten verlichting
Gloeilamp
In een gloeilamp wordt stroom door een gloeidraad geleid tot dat deze gloeit en licht afgeeft. Het draadje is gemaakt van wolfraam en bevindt zich in een glazen bol die het edelgas argon bevat. Dit is een heel ineffectieve manier om licht op te wekken. Ruim 90% van de elektrische energie die de lamp verbruikt komt als warmte vrij en minder dan 10% als licht.
Halogeenlamp
De halogeenlamp gebruikt hetzelfde principe als de gloeilamp maar de ballon is gevuld met inert gas onder hoge druk, waaraan een beetje halogeen (broom of jodium) toegevoegd is. Levensduur en rendement van een halogeenlamp zijn hoger dan bij een gloeilamp, en het licht is witter. Circa 15% van de elektrische energie wordt in licht omgezet.
Spaarlamp en TL-buis
Beide types lampen zijn fluorescentielampen. Spaarlampen zijn in elkaar gevouwen TL-buizen en worden daarom ook compacte fluorescentielampen genoemd. Spaarlampen passen in een normale lampfitting.
Fluorescentielampen bestaan uit een buis, die aan de binnenzijde bedekt is met een fluorescerende stof en gevuld is met een edelgas en kwikdamp onder lage druk. Tussen twee elektroden aan weerszijden van de buis vindt een gasontlading plaats, waardoor de kwikdamp ultraviolet licht gaat uitzenden. In de fluorescerende laag aan de binnenzijde van de buis wordt de ultraviolette straling omgezet in zichtbaar licht.
Een fluorescentielamp geeft geen constant licht, maar gaat snel aan en uit met een frequentie van circa 100 hertz, dat is 100 keer per seconde. Het menselijke oog kan deze frequentie niet meer waarnemen. Hierdoor lijken dingen stil te staan die in werkelijkheid snel bewegen. Dit kan gevaarlijk zijn, als bijvoorbeeld een ronddraaiend mes met precies hetzelfde toerental draait als de knipperfrequentie van het licht. Omdat het steeds in dezelfde stand belicht wordt, ontstaat de illusie dat het mes stilstaat. Dit kan tot ernstige ongelukken leiden.
Een klassieke TL-buis benodigd een starter bestaande uit twee elektroden en een ontstoringscondensator, en een voorschakelapparaat bestaande uit een spoel. Zowel starter als ook voorschakelapparaat zijn doorgaans in de armatuur verwerkt, waarin de tl-buis geplaatst wordt. Dit komt omdat de levensduur van deze beide onderdelen veel hoger is dan van de TL-buis zelf. Bij het inschakelen wordt een korte spanningspiek van circa 1000 V veroorzaakt, waardoor de TL-buis gaat ontbranden. Als de ontbranding lukt, wordt het startproces continu herhaald, wat bij een defecte TL-buis tot het bekende knipperen of flikkeren leidt. Als de buis aan beide einden rood gloeit is de starter defect, een defecte TL-buis flikkert of blijft donker.
In moderne TL-buizen en in spaarlampen zitten vaak elektronische voorschakelapparaten. Deze zijn lichter en geven een beter rendement en flikkervrije ontsteking. Bovendien kan de elektronische voorschakelapparaat in de spaarlamp geïntegreerd worden en deze met een normale draaifitting voorzien worden.
TL-buizen en spaarlampen hebben na het inschakelen een tijdje nodig om de maximale lichtopbrengst te bereiken. TL-buizen zijn in verschillende kleuren verkrijgbaar, zelfs in volspectrum, zie ook het artikel over de kleurcode.
TL-buizen komen in verschillende diameters: T5 (16 mm), T8 (26 mm) en T12 (38 mm). De laatste twee zijn nauwelijks meer verkrijgbaar. T5 bestaat in twee uitvoeringen: HO (high output) geeft meer licht, HE (high efficiency) is energie-zuiniger en HE ECO. De verkrijgbare lengtes zijn 600 mm, 900 mm, 1200 mm of 1500 mm welke afhankelijk is van het lampvermogen. Er bestaan ook ringvormige en U-vormige TL-lampen met geïntegreerde starter (PL-lampen).
De levensduur van fluorescentielampen kan variëren van 10000 tot 60000 uur voor speciale typen, of zelfs tot 84000 uur voor speciale Long Life varianten.
Fluorescentielampen zijn 5 tot 6 keer efficiënter dan gloeilampen en zetten circa 35% van de elektrische energie in licht om. De overige 65% worden als warmte afgegeven.
Ledlamp
Een ledlamp is gemaakt van licht-emitterende diodes (leds). Leds zenden alleen maar licht van een kleur uit. Wit licht wordt gemaakt door een rode, groene en blauwe led tegelijkertijd te laten branden, het lichtmengsel wordt door het menselijke oog als wit ervaren. Een andere mogelijkheid is om een blauwe of ultraviolette led op een fluorescerende laag te laten schijnen. Deze laag zet het blauwe licht om in wit licht. Dit werkt volgens hetzelfde principe als een fluorescentielamp (spaarlamp of tl-buis).
Het licht van een led-lamp is heel fel en de lampen bereiken heel snel na inschakelen hun maximale lichtsterkte. Bij fluorescentielampen kan dit meer dan 10 seconden duren. In de aanschaf zijn ledlampen duur maar zij verbruiken zes keer minder stroom en hebben een 10 keer langere levensduur dan conventionele gloeilampen.
Lampfittingen
Lampen zijn met verschillende fittingen verkrijgbaar. De afmetingen en vorm van fittingen zijn gestandaardiseerd. De meest gebruikelijke types zijn: E27, E14, GU10, GU5.3/MR16, GU4/MR11.
Type-aanduidingen die met de letter E beginnen zijn draaifittingen, types die met GU beginnen zijn steekfittingen. Het getal achter de letters geeft de diameter in mm aan. Als er de letters JDR toegevoegd zijn, heeft het product een langere hals dan de normale versie.
De fittingen werken niet allemaal met dezelfde spanning: E27, E14 en de GU10 werken op 230 V terwijl de GU5.3/MR16 en GU4/MR11 bij 12 Volt opereren. Bij het kopen van en lamp is het dus nodig om op de passende fitting te letten.